SİGARANIN YOKSUNLUK BELİRTİLERİ

SİGARA NEDİR? ALIŞKANLIK MI YOKSA BAĞIMLILIK MI?

Alışkanlık ile bağımlılık arasında ince bir çizgi vardır. O aradaki çizgi özgürlük ile esaret arasındaki sınırı da belirler.

Psikiyatristlerin tanı koyarken kullandıkları DSM-IV kriterlerine göre bağımlılığın da net bir tanımı vardır. Aşağıdaki 7 maddeden 3’ünün görülmesi...

1. Niyetlenildiğinden daha fazla miktar ve süre kullanmak

2. Sürekli bırakma isteği ya da başarısız bırakma girişimleri

3. Kullanımı için fazla vakit harcamak

4. Sosyal faaliyetleri, hobileri, başka zevk verici aktiviteleri azaltmak ya da terk etmek

5. Maddeye bağlı ya da madde kullanımıyla artan fiziksel ya da psikolojik problemler yaşamasına rağmen kullanmaya devam etmek.

6. Tolerans gelişmesi (*Aynı miktarda maddenin artık aynı etkiyi yaratmaması)

7. Yoksunluk belirtileri (*Maddeyi almayı bırakınca oluşan istenmeyen yan etkiler)

Sigara içerdiği nikotin ile bağımlılık yapar. Sadece fizyolojik bir durum olarak düşünürsek oldukça yanılacağımız bu bağımlılıkta bireyi etkileyen psikolojik, sosyoekonomik ve kültürel etkenler de sıklıkla kimin sigaraya başlayacağının kimin bırakıp kimin devam edeceğinin belirlenmesinde kritik rol oynar.

Sigara içicileri çoğunlukla bunun bir bağımlılık olduğunun farkında olmayıp alışkanlık olduğunu düşünebilir. Nikotin, bağımlılık yapan bir maddedir ve çoğu düzenli içiciler öyle hissetmeseler de bağımlıdırlar. Bu kişiler bir süre sigara içmeden durmaya çalıştığında, kanlarındaki nikotin seviyesinin düşmesine bağlı yoksunluk belirtileri yaşar ve bağımlılığın yol açtığı bu durumdan kurtulmak için sigara içerler.

Sigara bir nikotin sağlayıcıdır. Kendine has koku, aroma ve özellikleri olan pek çok farklı tütün türü vardır. Bu tütünlerden farklı tat, koku ve farmakolojik etkiye sahip tütün ürünleri hazırlanabilir. Sigara firmaları, tütünün yanı sıra içine çok sayıda kimyasal katarak daha etkili ve ilgi çekici nikotin temin sistemleri tasarlar ve üretirler. Sigarada kullanılan bu kimyasalların çok farklı kullanım alanları vardır.

Bununla birlikte nikotin bandı, nikotin sakızı ve elektronik sigara gibi tüm diğer nikotin replasman tedavileri de vücuda nikotin verilmesinin diğer yollarıdır ve nikotin bağımlılığını vücuda nikotin vererek tedavi etmenin ne derece yararlı olabileceği son derece tartışmaya açık bir konudur.

NİKOTİN NASIL BAĞIMLILIK YAPIYOR?

Sigara dumanı akciğerlerden çok hızlı emilir ve her nefes beyine intravenöz uygulamadan daha hızlı ulaşan yoğun bir nikotin arteriyel bolusu oluşturur. Nikotinin dağılım yarı ömrü 15-20 dakika, kandaki yarı ömrü ise 2 saattir. İçiciler her sigaradan sonra tekrarlayan ve geçici bir yüksek kan nikotin konsantrasyon paterni yaşar. Yüksek konsantrasyonları sabit tutmak için düzenli sigara gerekir. Geceleyin kan seviyeleri sigara içmeyenlerinkine yakın seviyelere düşer.

Nikotin, bir kimyasal nörotransmitter olan asetilkolini taklit ederek santral (merkezi) ve çevresel (periferik) sinir sistemini etkileyen bir maddedir. Nöronlar asetilkolin aracılığıyla haberleşir. Reseptöre bağlanan asetilkolin, sinir hücresini aktive eden bir dizi değişikliğe yol açar. Nikotinin kimyasal taşıyıcı olarak etkisi söz konusu olduğunda etkilenen nöronlar, gövdesi Ventral Tegmental Alan’da (VTA) bulunan ve lifleri Nükleus Akkumbens’e (NAcc) uzanan hücrelerdir. Nükleus Akkumbens ise beynimizdeki ödül sisteminin yer aldığı bölümdür. Çeşitli hayvan deneylerinde bu bölgenin doğrudan elektrikle uyarılması ile hayvanın ödül tepkisi verdiği gözlemlenmiştir.

İçiciler sigaradan bir nefes çektiğinde alınan nikotin beyine taşındıktan sonra sinir hücreleri arasındaki boşluklara yerleşerek VTA’daki nikotinik-asetilkolin reseptörlerine tutunur. Bu, NAcc’deki hücrelerden dopamin salınmasına neden olur ve bu da sigara içiminin ödül sistemini yaratır. NAcc’den dopamin salgılanmasının hayvan ve insan davranışında önemli bir etkisi olduğu bulunmuştur. Salgılanan dopamin, canlıya ödül etkisini yaratan şeyi bulmasını ve tekrarlamasını söyleyen bir sinyal yaratır.

SİGARA BAĞIMLILIĞININ (NİKOTİN BAĞIMLILIĞININ) DÖNGÜSÜ

Nikotin dopamin salınımına yol açar.

Dopamin rahatlatıcı ve keyif verici ödül sistemini oluşturur.

Sigara içiminden bir süre sonra dopamin miktarı azalır.

Dopamin yoksunluğu irritabilite ve strese yol açar.

Sigara içicisi dopamin salınması için nikotin açlığı çeker.

Nikotinin asetilkolinerjik reseptörlere sürekli bağlanması etkide gecikme, desensitizasyon ve up-regülasyona yol açar.

Nikotin miktarı azaldıkça, reseptörlerdeki hipereksitabilite nikotin isteğine yol açar.

*Desensitizasyon ve up-regülasyon basamakları artık nikotinin içiciye beklenen etkiyi yaratmamaya başlaması demektir.

*Nikotin miktarı azaldıkça oluşan nikotin isteği ise çeşitli yoksunluk semptomlarıyla kendini gösterir.

Özet: Nikotin, bir kimyasal nörotransmitter olan asetilkolini taklit ederek merkezi ve periferik sinir sistemini etkileyen bir maddedir. Beyinde dopamin salınımına neden olur. Bu da sigara içiminin ödül sistemini ve tekrarlanma ihtiyacını yaratır. Sigaradan bir süre sonra dopamin miktarı azalınca irritabilite, stres ve nikotin açlığı başlar.

Birçok içicinin acıkmışçasına daha çok içmesi için, nikotin beyinde bir çeşit dürtü yaratan değişikliklere neden olur. Eğer bir içici bir süre içmezse dürtü artar ve bir sigara istenmesine, içicinin sigara içmeye mecbur hissetmesine neden olur. Bu dürtü açlık gibi içicileri köşeye sıkıştırır. İçiciler sıkıldığında veya sigarayı hatırladığında daha da kötü olabilir. Bunun dışında içicilerin beyinleri modifiye olmuştur ve içmediklerinde bir nevi nahoş ruh hali ve bir takım fiziksel semptomlar oluşur.

Nikotinin beynin bağımlılık mekanizmalarında kritik bir rolü vardır ve bağımlılık etkisi kötüye kullanılan maddelerle (amfetaminler ve kokain gibi) aynıdır. Nikotin psikomotor bir uyarandır, yeni kullanıcılarda basit reaksiyon zamanlarını artırır ve dikkat isteyen işlerde performansı artırır. Fakat bu etkilerin çoğuna kısa sürede tolerans gelişir ve kronik kullanıcılar artık performans, bilişsel süreçler veya ruh halindeki bu iyileşmeyi yaşamaya devam edemez. Tiryakiler benzer bir şekilde stres altındayken sigaranın kendilerini sakinleştirdiğini, konsantrasyona ve daha etkili çalışmaya yardımcı olduğunu söylerler, fakat nikotinin stresle başa çıkmak için veya kötü ruh halini geri çevirmek için etkili olduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur.

NİKOTİN BAĞIMLILIĞINDAN KURTULMA SÜRECİNDE YOKSUNLUK BELİRTİLERİ

Nikotin yoksunluk semptomları ara verme, azalma veya kullanımını sonlandırmayı takiben oluşan fiziksel ve zihinsel değişikliklerdir. Bu değişiklikler geçicidir ve uzun süreli tütün kullanımının fiziksel ve psikolojik adaptasyonunun (başka bir deyişle içicinin zihninde ve vücudunda nikotinin olmasına alışmasının) bir ürünüdür. Artık tütün kullanılmıyorsa her şey eskisi gibi normale dönmeden önce bir alışma dönemine ihtiyaç vardır.

Sigara içmeyi kesmek genellikle bir dizi semptomu içeren bir yoksunluk sendromuna neden olur. Bu semptomların oluşması -özellikle sigara içme arzusu- bırakma denemesi sırasında, erken dönemde eskiye dönmeye neden olan ana etkendir. Fakat çoğu yoksunluk semptomu 2-4 haftadan fazla sürmez, dolayısıyla tiryakilere ilk 4 hafta boyunca destek vermek önemlidir. Hastalar sigarayı bırakmanın neden olduğu semptomlar hakkında bilgilendirilmeli ve bu semptomların sigara içmemeleri şartıyla geçeceği konusunda emin hale getirilmelidirler. Bu bilgi, onları bu birkaç günlük süreci çok daha kolay atlatmaları için motive edecektir.

Bir tiryakinin zihni ve vücudu düzenli dozlarda nikotine alışmıştır. İçmeyi bıraktıkları zaman yoksunluk semptomlarını yaşadıkları kısa bir alışma dönemi geçirirler. Bıraktıktan sonra bir nefes bile çekmeme şartıyla bu belirtiler kaybolacaktır.

NİKOTİN YOKSUNLUK SEMPTOMLARININ SIKLIK VE SÜRELERİ

Depresif duygu durum - sıklık:%50 süresi:2 hafta içinde geçmektedir

Sinirlilik/irritabilite – sıklık:%45 süresi:2 hafta içinde geçmektedir

Huzursuzluk – sıklık:%55 süresi: 2 hafta içinde geçmektedir

Konsantrasyon kaybı – sıklık:%55 süresi:7-9 gün içinde geçmektedir

Baş dönmesi/sersemlik – sıklık:%10 süresi:1-2 gün içinde geçmektedir

İştah artışı – sıklık:%65 süresi:4-5 hafta içinde iştah normale dönmektedir

Uykusuzluk/gece uyanmaları – sıklık:%35 süresi:3-5 gün içinde geçmektedir

Kabızlık – sıklık:%17 süresi:1-2 ay içinde normale dönmektedir

Ağız ülserleri – sıklık:%35 süresi:2-3 hafta içinde geçmektedir

Sigara içme arzusu – sıklık%70 süresi: 2-3 gün içinde azalmaya başlayacak, 2-3 hafta içinde de tamamen yok olacaktır

SİGARA BAĞIMLILIĞI İLE İLGİLİ BİR İYİ VE BİR DE KÖTÜ HABER

Sigara toplumumuzda ve tüm toplumlarda en yaygın (ve yasal) bağımlılık maddesi. Dünyada her 6 saniyede bir kişi sigara yüzünden hayatını kaybediyor.

Kötü haber şu ki, sigara gerçekten çok hızlı bağımlılık yapıyor. Nikotin dediğimiz maddenin beyne geçişi o kadar kolay ve hızlı ki tek bir sigara bile bağımlılık oluşturmaya yetebiliyor…

İyi haber ise şu, sigaranın yoksunluk belirtileriyle başa çıkmak tüm diğer bağımlılık yapıcı maddelerden çok daha kolay. Örneğin bir eroin bağımlısı olsaydınız ve bu bağımlılıktan kurtulmak isteseydiniz öyle şiddetli yoksunluk yaşayacaktınız ki sizi günlerce kapalı serviste yatırmak veya bağlamak gerekebilirdi. Haftalarca şiddetli karın ağrıları çekip kıvranabilir, su gibi ishal olup durmadan altınıza yapabilirdiniz… Eğer sıkı bir alkolik olsaydınız alkolü bırakmaya çalışmak sizi deliryuma (*akut organik beyin yetmezliği: bellek ve algılama başta olmak üzere global bilişsel bozulma, bilinçte azalma ya da dalgalanmalar, dikkati sağlama ve yönlendirme kapasitesinde bozukluk, yönelim bozukluğu, küntleşme ve düzleşme dahil olmak üzere çeşitli duygusal affektif belirtiler, ilgisizlik, ajitasyon gibi davranış değişiklikleri, uykusuzluk ya da aşırı uyku gibi uyku ritmi bozuklukları ile seyreden bir bozukluk) hatta komaya bile sokabilirdi…

Sigara gerçekten de yoksunluk belirtileri en hafif bağımlılıktır. Günlük hayatınız fazla etkilenmeden iki haftalık bir süreçte tamamen sigarasız, bağımlılıktan arınmış bir hale gelebilir, hayatı farklı bir gözle görmeye başlayabilirsiniz…

Dr. Anıl Uluhan - Hipnoterapi Uzmanı